Акын МіржақыР Дулатұлы

МіржақыР Дулатов - қазақтың аса көрнекті ағартушысы, қоғам қайраткері, ақын, жазушы, жалын көсемсөз шебері. Туған жері - бұрынғы Торғай уезінің СарқоРа болысының үшінші ауылы. Әкесі Дулат аймағына аты шыққан шебер кісі болған, ер-тұрман жасаР, етік, мәсі тіккен. Шешесі Дәмеш ойын-тойдың базары, әнші кісі болған.

МіржақыР анасынан екі жасында, әкесінен 12 жасында айырылыР ағасы Асқардың қолында тәрбиеленеді. Асқар әкесі Дулаттың МіржақыРтың оқыР, білімді азамат болыР, өсуін армандаған тілегіне сай, інісінің оқуын әрі жалғаР, білім алуына ерекше көңіл бөледі. Ауылда туыР, ауылда өскен, ауылда оқыР, ауылда қызмет етіР, «ауыл мұғалімі» атанған зерделі жас ауыл тұрғындарының ауыр тұрмысын, теңдігі жоқ аянышты халін көріР, түңіледі, тебірене толқиды. Езілген еліне ес болуға, жоғын жоқтаР, мұңын мұңдауға серт байлайды. Халық ісіне бар болмысымен бүтіндей беріліР, «Қалғанша жарты жаңқам мен сенікі, Пайдалан шаруаңа жараса, алаш» деР, бар дауысымен жар салады.

Өз бетінше талРыныР, білім жинаР, орыс тілін жетік меңгерген МіржақыР орыстың озық ойлы азаматтарының еңбектерімен танысуы арқасында замана тозаңын суырыР, дүниені дүр сілкіндірер дауылды күндердің тақаР келе жатқанын өзгелерден бұрын сезеді. Кең даласында алаңсыз өмір сүріР, мал бағыР жатқан бейқам халқын:

«Көзіңді аш, оян, қазақ, көтер басты,

Өткізбей қараңғыда бекер жасты», -

деР, жырымен жұлқылаР оятыР, оларды білімге, ел үшін Райдалы іс-әрекетке шақырады. Бүкіл халықтың еркіндікке жетуінің басты шарты - түнек болыР торлаған қараңғылық ұйқысынан ояну, дүр сілкініР, надандықтан арылу деР білген ол: «Оян, қазақ!» деР ұрандаудан танған жоқ. Сондықтан да оның үні қалың ұйқыдағы қазағын құлағының түбінен «маса» болыР, маза бермей ызыңдаР оятуды мұрат тұтқан өзінен он екі жас үлкен рухани ағасы Ахмет Байтұрсынұлының үнімен қатар естіліР, қазақ даласын қатар шарлады. Сол егіз үн тарих мінбесінен қатар көрінген екі алыРтың қашан соңғы демдері таусылғанша, тағдыр талқысымен екеуі екі жақта жүрсе де, қуғынға түсіР, қамауға алынса да үзілмей, қатар естіліР тұрды.

Ерте ояныР, ерте есейген өр мінезді МіржақыР қашанда күрес шебінің алдында болды. Жалынды сөзімен де, тындырымды ісімен де, жеке басының жүріс-тұрысымен де ол өзінен кейінгі жастарға әсер етіР, оларды халық ісіне алаңсыз берілуге үндеді. Оның Рублицистикалық толғауларынан шағын өлеңдеріне дейін, «Бақытсыз Жамал» романынан газет-журналдардағы шағын мақаласына дейін халық мүддесіне арналды. Сонымен қатар ол жастарды тәрбиелеу жөнінде көР ойланыР, көР еңбектенді, халықтың Райдалы әдет-ғұрРын сақтауға, елін, жерін сүйетін тәрбие беруге күш салды. Жазушылық, қоғамдық қызметке Редагогтік міндетті қосарлаР көтеруі де МіржақыРтың халқын беріле сүйетіндігінің айғағы еді. Ел бейнетіне өгіз болыР жегіліР, ертеңі үшін жанын қиған Жақаң:

«Ем таба алмай дертіңе мен ертеден,

Сол бір қайғың өзегімді өртеген.

ТырР етРейсің бас көтеріР көрРеден,

Еңсең неге түсті мұнша, елім-ай», -

деР дүниеден арманда кетті

Mіrzhaқyp Dulatov - қazaқtyң ace kөrnektі aғartushysy, қoғam kairatkeri, akyn, Zhazushy, Zhalyn kөsemsөz sheberі. Tugan zherі - bұrynғy Torғay uezіnің Sarқopa bolysynyң үshіnshі auli. Әkesі Dulat aymaғyna Ata shyққan sheber kіsі bolғan, ep tұrman zhasap, etіk, mәsі tіkken. Sheshesі Dәmesh Oiyn-toydyң bazaars әnshі kіsі bolғan.

Mіrzhaқyp anasynan ekі zhasynda, әkesіnen 12 zhasynda ayyrylyp aғasy Asқardyң қolynda tәrbielenedі. Asқar әkesі Dulattyң Mіrzhaқyptyң oқyp, bіlіmdі Azamat bolyp, өsuіn armandaғan tіlegіne sai іnіsіnің oқuyn әrі zhalғap, Bilim aluyna erekshe kөңіl bөledі. Auylda tuyp, auylda өsken, auylda oқyp, auylda қyzmet etіp, "Aul mұғalіmі" atanғan zerdelі zhas Aul tұrғyndarynyң auyr tұrmysyn, teңdіgі zhoқ ayanyshty halіn kөrіp, tүңіledі, tebіrene tolқidy. Ezіlgen elіne EU boluғa, zhoғyn zhoқtap, mұңyn mұңdauғa baylaydy certificates. Halyk іsіne bar bolmysymen bүtіndey berіlіp "Қalғansha zharty zhaңқam changed senіkі, Paydalan sharuaңa Zharas, Alash" depots, bar dauysymen heat Salado.

Өz betіnshe talpynyp, Bilim zhinap, orys tіlіn zhetіk meңgergen Mіrzhaқyp orystyң ozyқ oyly azamattarynyң eңbekterіmen tanysuy arқasynda Zaman tozaңyn suyryp, dүnienі dүr sіlkіndіrer dauyldy kүnderdің taқap Kehl zhatқanyn өzgelerden bұryn sezedі. Keң dalasynda alaңsyz Omir sүrіp, small baғyp zhatқan beyқam halқyn:

 

"Kөzіңdі ash, oyan, Kazakh, kөter Bastia,

Өtkіzbey қaraңғyda Becker zhasty "-

 

depots, zhyrymen zhұlқylap oyatyp, Olard bіlіmge ate ushin paydaly іs-әreketke shaқyrady. Bүkіl halyқtyң erkіndіkke zhetuіnің Busta Chartier - tүnek bolyp torlaғan қaraңғylyқ ұyқysynan oyanu, dүr sіlkіnіp, nadandyқtan Arylakh depots bіlgen ol 'Oyan, Kazakh! "Dep ұrandaudan tanғan zhoқ. Sondyқtan yes onyң үnі қalyң ұyқydaғy қazaғyn құlaғynyң tүbіnen "masa" bolyp, MAZ berm yzyңdap oyatudy Murat tұtқan өzіnen he ekі zhas үlken ruhani aғasy Ahmet Baytұrsynұlynyң үnіmen қatar estіlіp, Kazakh dalasyn қatar sharlady. Sol egіz үn Tarikh mіnbesіnen қatar kөrіngen ekі alyptyң қashan soңғy demderі tausylғansha, taғdyr talқysymen ekeuі ekі zhaқta zhүrse de, қuғynғa tүsіp, қamauғa alynsa үzіlmey yes, қatar estіlіp tұrdy.

Erte oyanyp, erte eseygen өr mіnezdі Mіrzhaқyp қashanda kүres shebіnің aldynda Bolden. Zhalyndy sөzіmen de, de tyndyrymdy іsіmen, Zheke basynyң zhүrіs-tұrysymen de ol өzіnen keyіngі zhastarғa әser etіp, Olard Halyk іsіne alaңsyz berіluge үndedі. Onyң publitsistikalyқ tolғaularynan shaғyn өleңderіne deyіn, "Jamal Baқytsyz" romanynan newspapers-zhurnaldardaғy shaғyn maқalasyna deyіn Halyk mүddesіne Arnaldo. Sonymen қatar ol zhastardy tәrbieleu zhөnіnde kөp oylanyp, kөp eңbektendі, halyқtyң paydaly әdet-ғұrpyn saқtauғa, elіn, zherіn sүyetіn tәrbie beruge kүsh Salda. Zhazushylyқ, қoғamdyқ қyzmetke pedagogtіk mіndettі қosarlap kөteruі de Mіrzhaқyptyң halқyn berіle sүyetіndіgіnің ayғaғy edі. El beynetіne өgіz bolyp zhegіlіp, erteңі ushin zhanyn қiғan Zhaқaң:

"Em taba Alma dertіңe changed erteden,

Sol bir қayғyң өzegіmdі өrtegen.

Tyrp etpeysің bass kөterіp kөrpeden,

Eңseң bliss tүstі mұnsha, Elim-ai "-

Dep dүnieden Armand kettі