Буюк имом Абу Ҳанифа

Ислом дини таълимотларига кўра хоҳ диний бўлсин,
хоҳ дунёвий бўлсин барча масалаларда адолат,
инсоф, бағрикенглик билан иш тутиш, динда ҳар хил
тафриқларга бўлинмаслик тамойиллари алоҳида ўрин
эгаллайди. Айнан шу сабабларга кўра ҳам, Ислом динига
асос солингандан кейин бир аср ўтар-ўтмас турли
диний-ҳуқуқий мазҳабларнинг Райдо бўлишига зарурат
туғилди. Дини Ислом жуғрофий жиҳатдан катта
ҳудудга тарқалиб, турли миллатлар, турли халқлар бу
динни қабул қилгач, вужудга келган тарихий вазият
тақозоси билан бу жараён янада ҳаётий аҳамият касб
этди. Диндаги ҳуқуқий (фиқҳий) масалаларни ечишда
зарур бўлган ушбу мазҳабларни яратишда фақиҳ (Исломҳуқуқшуноси)
олимларнингҳиссаси беқиёс бўлган.
Мана шундай буюк фақиҳлардан бири, ҳанафийя
мазҳабининг асосчиси буюк Имом Нўъмон ибн Собит
Абу Ҳанифа (699-767) ҳазратларидир. Абу Ҳанифа
ҳазратларининг ҳаёти ва фаолияти асосан VIII асрга
тўғри келади. Комил ишонч билан айтиш мумкинки,
у зот ислом тарихида ўз фиқҳий мактабини яратган
VIII асрнинг буюк сиймоларидан биридир. Маълумки,
Ислом динида бир қанча мазҳаблар бўлиб, улардан
ҳозирги вақтда мавжуд сунний йўналишдаги ҳанафийя,
моликийя, шофиъийя, ҳанбалийя ва шиа йўналишидаги
жаъфарийя мазҳабларини кўрсатиш зарур. Бошқа
мазҳабларга қараганда ўз қонун-қоидалари биринчи
бўлиб, тўла-тўкис ва мукаммал ишлаб чиқилганлиги
ҳамда ўша даврдаги ҳоким табақаларнинг бу мазҳабга
нисбатан хайрихохдиги Абу Ҳанифа яратган ҳанафийя
таълимотини, Ислом дунёсининг турли томонларига
тезлик билан кенг кўламда ёйилишида муҳим ролъўйз
найди. Маҳаллий мусулмонлар табиати, урф-одатлари
ва анъаналарига мос хдётбахш йўл-йўриқларни ўзига
мужассам этганлиги боис ҳам бу мазҳаб дунё миқёсида
кўР тарқалган мазҳаблардан ҳисобланади. Ҳозирги
даврда ер юзидаги,мусулмонларнинг сони бир ярим
миллиардни ташкил қилса, уларнинг қарийб эллик фоизи
ҳанафийя мазҳабидаги мусулмонлардир.
Ҳанафийя мазҳабининг асосчиси Абу Ҳанифа
ҳазратлари VIII асрда яшаган улуғ мутафаккир, беназир
даҳо соҳиби, том маънода буюк инсон бўлганлар.
У кишининг муборак динимиз тарихидаги асосий хизматлари
- Исломҳуқуқидаўз мазхдбини (мактаби, йўли)
яратганлигидир.
Бошқа мазҳаб асосчилари Абу Ҳанифага бевосита
таянган ҳолда ўз мазҳабларини яратганлар ва беназир
илмий ва фиқҳий салоҳиятлариучун фақат Абу Ҳанифа
ҳазратлариИмомАъзам(буюкИмом) деган ўташарафли
куняга сазовор бўлганлар.
Шофиъийя мазҳабининг асосчиси Имом аш-Шофиъий
у зот ҳақида «Фиқҳ илмида ҳамма одамлар Абу
Ҳанифанинг боқимандасидир», деб, унинг фиқҳий
салоҳиятларига юксак баҳо берган. Буюк имомимиз ҳаёт
йўллари ва беназир илмий-амалий фаолияти ҳақида
хорижий мамлакатларда (айниқса араб тилида) кўРлаб
асарлар ва рисолалар яратилган.