Пиёз ва саримсоқ

Пиёз ва саримсоқнинг шифобахш кучи инсонларга
қадим замонлардан маълум. Эрамиздан анча аввалдан бу
ажойиб ўсимликлар озиқ-овқат сифатида истеъмол қилинган
ва даво мақсадида ҳам фойдаланилган. Саримсоқ бўлаклари
қолдиғи қадимшунослар томонидан 10 000 йилдан
ортиқ муддат аввалги одамлар яшаган маконларни қазиш
ишларида тоРилган.
Пиёз ва саримсоқ ҳақидаги маълумотлар энг қадимий
ёзма манбаларда ҳам учрайди.
Олимлар фикрича, бу шифобахш ўсимликлар ҳақида
биринчи бўлиб яқин Шарқ ва Ўрта Осиё аҳолиси ҳабардор
бўлганлар. Бу беш минг йиллик тарихга эга бўлиб, ўша давр
ёзма манбаларида акс эттирилган.
Пиёз ва саримсоқни қадимги мисрликлар ниҳоятда қадрлаганлар.
Бу ўсимлик қолдиқлари фиръавнлар тобутларида
ҳам учрайди. Қадимги Мисрда асотирларга кўра Риёз
ва саримсоқ маъбуди Изида-осмон, ер ва ерости салтанати
ҳомийсининг муқадлдс ўсимлиги ҳисобланган. Истисно
эмаски, бундай муносабат уларнинг ғаройиб ҳусусиятларидан
келиб чиққан. ГаР шундаки, замонавий тилда баён
қиладиган бўлсак, иссиқ иқлим ва мамлакатдаги антисанитария
ҳолати туфайли тез-тез юқумли касалликлар эРидемия
(касалликнинг кенг тарқалиши)си рўй бериб, уни
бартараф этишда Риёз ва саримсоқ деярли ягона ҳамда
самарали воситаси бўлиб хизмат қилган. Машҳур ХеоРс
Рирамида- (эҳроми)ни қуриш вақтида минглаб одамлар
овқат рационларининг ажралмас қисми бўлган бу доривор
Ролиз экинлари заҳираси тугаб қолгани туфайли ишни
давом эттиришдан бош тортганлар.
• Бу воқеа ҳақидаги ҳужжат-гувоҳнома "тарих отаси"
Гередод қаламига мансуб матнда мавжулдир: "Миср Рирамидаларидан
бирининг Рлатинасидаги ёзувлар қурувчилар
овқатга қаРча редиска, Рнёч на саримсоқ ишлатганларини
зарб этилган, яъни бу сабяаиотларга 1600 талант кумуш
сарфланган экаР". Қиёслаш учуР суммани долларга айлантирадиган
бўлсак, бу рақам 30 млн. дан кам бўлмайди.
Пиёз ва саримсоқии шумерлар ва бобилликлар, араб ва
яҳудийлар, Қадимги Хитой ва ҚиРдис гон аҳолиси деҳқончилик
сифатида етиштирганлар, мугассил истеъмол қилганлар.
Ерли халқлар буўсимликлар ҳақида озмунча ажойиб
афсоналар тўқимаган дейсиз. Масалан, Х,индлар саримсоқни
"9 хил хазина"нинг бири ва қадимда у туфайли маъбудлар
ва иблис ўртасида жанг, бўлган деб ҳисоблашган.
Қадимги Юнонистон ва Римда саримсоқ ва Риёз жуда оммалашган.
Бу ўсимлик қолдиқлари кўРлаб антик ибодатхоналар
харобаларидан тоРилган. Саримсоқ қадимда олимРиа
ўйинлари қатнашчилари, аскарлар ва гладиаторлар
томонидан қувватлантирувчи омил сифатида қўлланилган.
Пиёз билан бирга, у куч ва жасорат ҳамда умрбоқийлик
бахш этади.
Антик давр ҳакимлари ҳам бу ўсимликларга катта эътибор
берганлар. Буқрот уларни сийдик ҳайдовчи ва шамоллашга
қарши восита сифатида, шамоллаш касалликларининг
олдини олиш учун тавсия қилган. Улут ҳакимнинг
тасдиқлашича, Риёз ва саримсоқ цинга ва инРотенция (жинсий
заифлик)да самарали ёрдам беради.
Ўрта асрлар даврида бу неъматлар ҳар қандай касалликларга
даво бўлади, деб ҳисоблашган. Машҳур шарқ табиби
ва файласуфи Ибн Сино саримсоқ ва Риёзнинг юзлаб
шифобахш хусусиятлари ҳақида сўз юритиб, қарийб
мингга яқин дориномаларни тавсия қиладики уларда саримсоқ
ва Риёз бош таркиб вазифасини ўтаган.
Булардан ташқари, шайхур раис Абу Али ибн Сино Риёз
ва саримсоқ табиати, хоссалари, таъсирлари тўғрисида ҳам
алоҳида таъриф берадилар. Бу қимматли маълумотлар билан
танишиб қўйиш фойдадан холи эмас. "Қонун"дан ўқиймиз.