Тибби Юсуфий

Юсуфий ибн Муҳаммад ибн Юсуф ат-табиб ал-Ҳаравий XVI
асрнинг кўзга кўринган олими, шоири ва табибларидан бири. У XV
асрнинг иккинчи ярмида Хуросоннинг Хоф шаҳрида машҳур олим
Муҳаммад табиб оиласида таваллуд тоРди. Ёшлигидан отаси
3* таъсирида бўлиб, табобат сирларини чуқур ўрганди. Кейинчалик
улар Ҳиротга кўчиб келишди. Бу ерда ота ва боланинг ижоди
гуркираб ўса бошлади. ъ
$ Манбаларнинг гувоҳлик беришича, Юеуфийнинг отаси <<
Муҳаммад ўз даврининг етук ва машҳур табиби>бўлган. Биз бу
ҳақца Ҳожи Халифанинг “Кашф уз-зунун”, Сомибекнинг “Қомус
ул-аълом” ҳамда Эронда чиқарилган бир қанча “Фарҳанг”лар,
ЕвроРада чоР этилган кўРгина каталоглардан маълумотлар
олишимиз мумкин. “Муҳаммад ибн Юсуф машоҳири уламо
(машҳур олимлар)”дан бўлиб, - деб ёзади Сомибек “Қомус ул- Ч<
аълом”да, - “Баҳр ул-жавоҳир” унвони (номи)ла бир китоби
бордур”. Ҳақиқатан ҳам, унинг “Баҳр ул-жавоҳир” (“Гавҳарлар
денгизи”), “Жавоҳир ул-луғот” (“Сўз жавоҳирлари”) ва “Айн ул-
ҳаёт” (“Обиҳаёт”) деган асарлари бизгача етиб келган.
Алишер Навоий асос солган Дорушшифо1 (Даволаш уйи)да
Муҳаммад табиб исмли киши ишлаган. Баъзи тахминлар уни
Юсуфийнинг отаси деб ҳукм қилйШга асос беради. Отаси билан
Ҳиротга келган Юсуфий аввало Навоий бошлиқ Ҳирот адабий
муҳити таъсирида шеърият билан қизикса, отаси хамда Дорушшифодаги табиблар таъсирида тиббий асарлар ёзишга киришади.
XVI асрнинг биринчи ярмида Хуросон ва Мовароуннаҳрда яшаган табиблар ичида энг сермаҳсули сифатида Юсуфийни кўрсатиш мумкин. Ундан ҳаммаси бўлиб табобат, одоб-ахлоқ ва иншо санъатига оид катга ёки кичик ҳажмдаги 21 та асар етиб келган. Асарларининг кўРи назмда ёзилган1. -лй»»5
Юсуфий ўз давридаёқ кагга шуҳратга эга эди. Унинг замондоши бўлган тазкиранавис олим ва шоир Сомибек “Туҳфаи Сомий” китобида, замондоши Фаҳрий Ҳиротий “Латойифнома” китобида Юсуфийнинг ғазаллари ва табобатига юқори баҳо берган эдилар. XVI асрда Бухорода ёзилган “Равзат-ул-жинон” асарининг муаллифи Юсуфийни етук шоирлар қаторида тилга олиб, унинг бир с/Я* ғазалини ўз китобига киритади. 5*
Юсуфий XVI асрнинг ўнинчи йилларидаёқ машҳур табиб "IV сифатида ном қозона бошлаган эди. Бу аср бошида ЕвроРадан Ҳиротга таркалган захм касаллигини биринчи бўлиб тадқиқ этиб, унга қарши дори-дармонлар ишлаб чиққанлардан биринчиси Юсуфий эди. Бундан ташқари, у янги дорилар ихтиро қилган ҳамда янги даволаш усулларини тоРган эди. Томирга қараб касалликни аниқлашда унинг олдига тушадиган табиб йўқ эди. Юсуфийнинг бу шуҳрати унинг Афғонистонда Заҳириддин Муҳаммад Бобур билан танишувига сабаб бўлади. Бобур Ҳиндистонни эгаллагач, хат йўллаб, Юсуфийни Ҳиндистонга чақириб олади. Бу ҳақда “Бобурнома”да: “Мавлоно Юсуфий табибким, они Хуросондин тилотиб эрди, набз (томир) кўрмоқ ва ташхис (диагноз) қилмоқ онинг иши эрди”, дейилади. Бобур 1530 йилда касал бўлиб қолганда Юсуфий унга атаб “Қасида дар ҳифзи сиҳҳат” (“Соғлиқни сақлаш ҳақида қасида”) рисоласини ёзади. Бобур вафот этаётганда 3** ' ҳам Юсуфий унинг устида турган.
4^ Юсуфий балоғат ва фасоҳат эгаси (сўз устаси) эди. Биз буни айниқса, унинг тасаввўф, одоб-ахлоқ ва ҳар хил ҳикматларни ўз ичига олган “Анвор ул-ҳикма” (“Ҳиқмат нурлари”) асарида кўрамиз.