Адабиети точик (синфи 5)

Адабиёти бадеӣ асосан ду навъ мешавад: а) адабиёти
шифоҳӣ; б) адабиёти китобӣ. Дар ҷомеа аввал адабиёти шифоҳӣ-эҷодиёти
даҳанакии хадқ. яъне фодкдор вуҷуд дошт.
чунки хат набуд. Одамон ғаму шодӣ, орзую омоли хешро
даҳонӣ. бадоҳатан дар нақлу ривоятҳо. афсонаю асотирҳо.
суруду таронаҳо баён мекарданд. Ин гуфтаҳо ба авлодҳо аз
насл ба насл. аз аср ба аср мегузаштанд. такмил меёфтанд
ва ҳамин тавр оҳиста-оҳиста жанру намудҳои адабиёти шифоҳӣ
шакл мегирифтанд.
Баробари Райдоиши хат адабиёти китобӣ ҳам оғоз меёбад.
Шахсони босавод адабиёти шифоҳиро ҷамъ карда. ба
шакли китоб омода месохтанд. Бештари асарҳои халқӣ бо
ҳамин роҳ то замони мо расидаанд.
Адабиёти шифоҳӣ моли халқ аст. яъне соҳиби нақлу ривоят.
афсона. суруду таронаҳо мову шумо ҳастем. Имрӯз
низ халқ асар эҷод мекунад ва он эҷодиёт дар маҷмӯаҳои
дастҷамъӣ ба табъ мерасанд. Адабиёти китобӣ маҳсули
шахсони муайян аст. ки дар замону макони муайян зиндагӣ
карда. асар эҷод намудаанд. Масалан. устод Рӯдакиро гирем.
Ӯ дар соли 858 ба дунё омада. соли 941 вафот кардааст.
Ӯ қасидаҳои “Шикоят аз Рирӣ”, “Модари май” ва асарҳои
дигарро офаридааст. Ин андешаро нисбати Восеъ ва нақлу
ривояту таронаҳое, ки дар ҳаққи ӯ гуфта шудаанд. баён карда
наметавонем. зеро нақлу ривоят ва суруду таронаҳоро
шахсони номаълум. яъне халқ. эҷод кардааст.
Адабиёти шифоҳӣ аз ҷиҳати забон ва тарзи баён ҳам аз
адабиёти китобӣ фарқ мекунад. Забони асарҳои халқӣ сода,
фаҳмо буда. мардум онро зуд қабул мекунанд. Ибораороӣ,
истифодаи калимаю ибораҳои душворфаҳм ва бегона дар
онҳо дида намешавад. вале дар адабиёти китобӣ зиёдтар ба
назар мерасад.
Дар забони асарҳои халқӣ лаҳҷаю шева бештар истифода
мешавад. Ҳатто як афсонаи халқиро мардуми ноҳияҳои
мухталиф бо лаҳҷаҳои худ накд мекунанд: ҳангоми ҳикояи
он ҳамон калимаю ибораҳои хоси маҳалли худро истифода
мебаранд. Аз ин хотир. агар ягон афсонаро намояндаи
як маҳал ба мардуми маҳалли дигар нақл кунад, фаҳмидани
забони он афсона барои онҳо каме душворӣ мекунад.